Auteur:

En dan opeens is het er weer, dat gevoel uit de eerste week van de intelligente
lockdown. Ik dacht de rouwcurve die op verandering van toepassing is, aardig doorlopen
te hebben. De eerste week was echt even schakelen, maar de twee weken daarna kon ik
er best mijn weg in vinden. En dan opeens word je overvallen door een heel
onaangenaam gevoel en kun je even niet bij het vertrouwen dat er doorgaans is. Laat ik
jullie meenemen in hoe zoiets werkt.

Psychiater Elisabeth Kubler- Ross heeft ons geleerd dat als er sprake is van een
verandering die een substantiële aanpassing van ons vraagt, er een zogenaamde
rouwcurve in werking treedt. Deze curve geeft inzicht in de emotionele reacties van de
mens vanaf het moment dat de verandering wordt ingezet en beslaat verschillende stadia
die we doorlopen. Dit doet iedereen in een eigen tempo en op een eigen manier. Het is te
vergelijken met wat er gebeurt in tijden van rouw, vandaar de naam.

Onderin zie je de vijf fases:
1. Ontkenning: Ik kan het niet geloven;
2. Boosheid: Het is gewoon niet eerlijk;
3. Onderhandeling: Maar als we nu….;
4. Depressie: Het lukt me nooit;
5. Acceptatie: Misschien lukt het wel.

Om je eigen emoties te begrijpen en inzicht te krijgen in hoe je jezelf of een ander kunt
helpen, is het zinvol je af en toe af te vragen waar je staat of waar de ander staat. Bij de
een verloopt het proces wat grilliger dan bij de ander: er kunnen fases worden
overgeslagen, sommige mensen lijken in een fase te blijven hangen of gaan nog eens
terug naar een eerdere fase. Alles kan en niks is gek.

Weet jij waar je je op dit moment bevindt? Wat zich in jouw afspeelt? En daarmee
hopelijk wat jij nodig hebt? En zie je waar je naaste staat die het er allemaal best
moeilijk mee lijkt te hebben?
Ik dacht in ieder geval dat ik het allemaal wel geaccepteerd had en al aardig aan de
situatie gewend was. En toch, als er dan iets gebeurt dat je uit het inmiddels een soort
van normale haalt, kan zomaar blijken dat je toch nog even terug moet. Terug naar een
eerdere fase om wat aan te kijken, voordat je echt verder kan. Of toch nog niet echt.
Niet menselijks is ons vreemd.

Heb jij vroeger, als je met onaangename gevoelens kampte, ook zo vaak gehoord dat je
er gewoon niet aan moest denken? Of je moest richten op iets anders… iets in die trant?
Bij mij thuis was zaken bagatelliseren een veelvuldig gebruikt overlevingsmechanisme.
Het zou wel meevallen en er waren ergere dingen, zo werd er gezegd.
Door dit soort ervaringen hebben we vaak het gevoel gekregen iets of iemand anders te
moeten zijn. En zeker op het werk, waar we toch moeten voldoen aan een bepaald
plaatje waar we op uitgekozen zijn, vinden we het vaak moeilijk om onszelf te zijn. Soms
zijn we onszelf echt een beetje kwijt geraakt. We zijn hier en daar een beetje in de war
en weten soms niet zo goed meer wat echt bij ons hoort (en we als onderdeel van onze
identiteit beschouwen) en wat aangeleerd is.

Persoonlijk leiderschap

Om persoonlijk leiderschap te kunnen vertonen, is het juist van groot belang onszelf te
kennen en ons bewust te zijn van onze gevoelens en waar die vandaan komen. Het naar
binnen kijken en je afvragen wat een gevoel je probeert te vertellen, kan echt voor
beweging zorgen.

Met het zoeken van afleiding, verdwijnt het gevoel niet en zet het zich ergens vast. Het
beïnvloedt je dan ongemerkt. Op wat voor manier dan ook. Zo kreeg ik vroeger vaak
hoofdpijn als ik voorbij ging aan het voelen van wat er aan de hand was en vooral lekker
druk bezig bleef. Nu kan ik er soms bewust voor kiezen me tijdelijk af te laten leiden,
maar zou ik niet anders meer willen dan er vroeg of laat bij terug te komen om te
onderzoeken wat het me wil vertellen.

Sta eens stil en vraag je af hoe je je voelt en waarom dat zo is. Wat vertelt het je?
De volgende stap is dan het lef hebben om te doen wat nodig is in die situatie. Dat is
persoonlijk leiderschap. Zo maak je dat wat je ontdekt hebt door stil te staan bij je
gevoelens vruchtbaar. Je zorgt er dan namelijk voor dat je wat er van binnen gebeurt
mede leidend laat zijn voor je gedrag. Pure winst voor jou!

Ik hoor de laatste tijd vaak zeggen, dat we in deze crisis eindelijk de kans krijgen om te
vertragen. Dat dit het moment is om ons bewust te worden van de ratrace waar we in
beland waren en eraan te ontsnappen.

We zijn gewend geraakt aan steeds meer in minder tijd doen. Je zou denken dat we dan
toch een keer tijd over moeten gaan houden, maar dat ervaren we over het algemeen
niet zo.
Veel mensen ervaren een gebrek aan slowtime, tijd waarin je lekker voor je uit kunt
staren, een kop koffie drinkt en verder niks, een simpel gesprekje voert, een boek leest
of wat in de tuin werkt. Natuurlijk is die tijd er wel. Het is maar wat je met je tijd doet.
We hebben alleen massaal het idee dat we continu van alles moeten. Of we willen veel
meer dan goed voor ons is. Vaak omdat we bang zijn iets te missen. Al eens gehoord van
FOMO: Fear Of Missing Out? En dat is dus precies waar we nu COVID19 zich heeft
aangediend, tegenaan lopen. Dat je niet kunt doen wat je wil. Wat misschien wel een
zegen is, ervaren we (in eerste instantie) als een frustratie.

Ieder mens heeft tijd nodig om terug te schakelen, nieuwe ideeën te genereren en weer
een frisse blik op het leven en wat daarin gebeurt te krijgen. En waar de één niets liever
doet en dat gedrag als tweede natuur herkent, vindt de ander het een hele opgave. 

Weet jij van jezelf welk type je bent? Kun jij jezelf moeilijk tot stilstand brengen of heb jij
een talent voor luiheid? 

Ik weet van mezelf dat als ik me voorneem om eens gewoon even op de bank te zitten,
ik binnen een paar minuten weer opveer. En toch heb ik in deze periode de rust
gevonden om voor het eerst in tijden weer eens een boek te lezen. En dan geen ‘nuttig‘
boek, maar een dikke roman. Heerlijk. 

Ze zeggen wel eens: ‘Als je doet wat je deed, dan krijg je wat je kreeg’.
Heb jij in de afgelopen weken iets opgepakt wat je daarvoor niet (meer) deed? En is dat
de moeite waard om vast te houden?

Eerder beschreef ik dat er twee verschillende belevingen van geluk zijn: geluk als staat
van zijn waar je invloed op hebt en geluk als iets dat je ten deel valt. Over het eerste,
daar waar je invloed ligt, wil ik het hier hebben.

Ik vertelde al dat oudere mensen over het algemeen gelukkiger zijn, omdat ze in
dankbaarheid terug kunnen kijken op hun leven en wat dat voor moois gebracht heeft.
Jongere mensen hebben vaak nog een lange en onzekere toekomst voor zich. Het niet
weten hoe die toekomst eruit ziet, doet blijkbaar iets met het geluksniveau.

De toekomst kan dan onzeker zijn, onbewust verwachten we er altijd iets van. Van elke
situatie trouwens, hoe klein ook. Veel ontevredenheid komt voort uit het feit dat de
realiteit niet overeenkomt met je verwachtingen. Dat zorgt voor schakelen, incasseren,
accepteren…. keer op keer. Je bewust zijn van de verwachtingen die je hebt, helpt al. In
relatie tot anderen is het hebben van onuitgesproken verwachtingen een echte killer! Hoe
kan de ander ooit aan een verwachting voldoen waar hij of zij niet eens weet van heeft?

Een tweede gedraging die geluk in de weg staat is het overmatig zorgen maken. Je
zorgen maken kost natuurlijk sowieso veel energie, maar hier wil ik het specifiek hebben
over zorgen die niet in verhouding staan tot de gebeurtenis. Volgens de theorie van de in
2007 overleden psycholoog Albert Ellis liggen daar zogenaamde irrationele gedachten
aan ten grondslag. Hij ontwikkelde de RET (Rationeel Emotieve Therapie) met als doel
het functioneren van mensen te verbeteren. Een simpel A-B-C-model leert je
ongemakkelijke situaties beter aan te kunnen.

Het A-B-C-model
A= Activating Event: de gebeurtenis.
B= Beliefs: de gedachten en ideeën die je hierbij hebt.
C= Consequences: emoties en gedrag.

Het idee achter het model is dat niet de gebeurtenis zelf (A) bepaalt hoe wij ons voelen,
maar de manier waarop wij tegen de gebeurtenis aankijken (B). Je manier van kijken
brengt namelijk bepaalde emoties en bijbehorend gedrag (C) teweeg. Soms zijn die
gedachten en ideeën belemmerend voor je functioneren. RET helpt je dan om anders
naar de situatie te kijken. Als je anders naar een gebeurtenis kunt kijken, veranderen je
gedachten, waarmee je je anders gaat voelen en anders gaat gedragen.

Een voorbeeld:
A: De gebeurtenis: Ingrid heeft te maken met veranderingen in haar werk. Zo heeft
onder andere een collega een paar van haar taken toegewezen gekregen.
B: Gedachten van Ingrid: ik word op een zijspoor gezet, ik functioneer niet goed.
C: Emotie en gedrag van Ingrid: ze gaat met minder zin naar haar werk en mijdt haar
collega.

De manier waarop Ingrid naar de situatie kijkt en de gedachten die ze erbij heeft, zijn
niet effectief en belemmeren haar.
Een ander persoon die hetzelfde zou overkomen, denkt misschien wel:
Nu heb ik meer tijd voor die andere leuke en zinvolle taken. En kan ik die eindelijk goed
doen. Mijn collega pakt dit vast goed op. Een win-win situatie.

Zo zie je dat de gebeurtenis hetzelfde kan zijn, maar gevoelens en gedrag afhankelijk
zijn van hoe je er naar kijkt.

Met RET daag je je zogenaamde irrationele gedachten uit en zet je er rationele, helpende
gedachten tegenover. Zo haal je de scherpe kantjes van bijbehorende gevoelens af. Het
is eigenlijk een mooie, effectieve en krachtige vorm van relativeren.

Het lijkt zo vanzelfsprekend. Als je je mond houdt als de ander spreekt, doe je het.
Misschien wel terwijl je ook iets anders doet. Het kent vele gedaantes. Ik spreek in de
meeste gevallen liever van horen, want echt luisteren vraagt inspanning, aandacht en
bewustzijn. Luisteren is een kunst en over het algemeen zijn we heel wat minder goede
luisteraars dan we zelf denken.

Vele gedaanten

Ken je dat, je bent met iemand in gesprek en het gevoel bekruipt je dat er niet echt naar
je geluisterd wordt. Dat het afwisselen van de beurt om aan het woord te zijn meer tot
een loos beleefdheidsritueel geworden is. Zo’n gesprek had ik van de week. Aan het
einde zei de ander dat het zo fijn was dat we elkaar zo goed begrepen. Uhhh…. ?
Een andere keer spreek je iemand die vragen stelt die om een echt antwoord vragen.
Vragen die je aanmoedigen verder te vertellen, terwijl de ander met aandacht wacht op
wat er komt.

Het opbouwen van een betekenisvolle relatie

Ik kwam in dit kader laatst zo’n mooie boektitel tegen:
Je luistert niet: wat je niet hoort maar wel wil weten. Het is van Kate Murphy. En daar zit
voor mij de crux. Je mist zoveel kansen voor het opbouwen van een betekenisvolle
relatie als je niet luistert. Maar zo gemakkelijk is het dus niet. We leven in een
maatschappij vol afleiding, met veel ruis en alles moet snel. En zelfs wanneer je met de
beste intentie denkt echt naar iemand te luisteren, kan het nog mis gaan. We vullen
zaken in voor de ander of zijn in ons hoofd alweer bezig met onze reactie op dat wat
gezegd wordt.

Maar waarom is het nu eigenlijk zo belangrijk dat luisteren? Als iemand zijn verhaal kan
doen, wordt hij zich meer bewust van de eigen gedachten. Daarbij komt dat als we onze
gedachten vrijuit mogen uitspreken, we ze zelf makkelijker kunnen accepteren en een
plek kunnen geven. En los van dat het helpend is: iemand die zich gehoord voelt, bloeit
op!

Vraag jezelf eens af wie jij opzoekt als je je verhaal kwijt wil. En heb je in de gaten wat
die ander doet dat maakt dat je die beweging maakt?
Weet diegene trouwens ook dat je dit zo in hem of haar waardeert?

Een typische Cruijff-uitdrukking waar je misschien twee keer naar moet kijken en die dan
een glimlach op je gezicht tovert. Alhoewel, was Cruijff voor sommigen een bron van
wijsheid, in de ogen van anderen sprak hij niet meer dan een kleurrijke, maar
onbegrijpelijke taal.

Hoe dan ook, bovenstaande uitspraak is wat mij betreft een waarheid als een koe. Zo
kwam ik er tijdens mijn vakantie achter dat ik de afgelopen tijd in een bepaalde situatie
veel te veel gefocust heb op wat er niet goed aan was of wat eraan ontbrak. En tja, wat
je aandacht geeft groeit. Dan wordt het vanzelf een keer echt vervelend. Gelukkig bleek
het niet zo moeilijk om de knop om te zetten. Het enige wat daar voor nodig was, bleek
dat ik zag wat ik deed. Ik had het door! Een hele redding.

Mindset kan zoveel maken of breken. Kijk anders en je beleeft iets heel anders. Om even
terug te komen op de kunstenaars uit een eerdere blog, hieronder een mooi voorbeeld
van hoe mindset voor je kan werken.

Het schijnt zo te zijn dat, nu we meer thuis zitten, er veel meer sprake is van alledaagse
creativiteit. Dat zijn kleine dingen die je zelfstandig, zonder al te veel poespas en vanuit
huis kunt doen, bijvoorbeeld schrijven en tekenen. Het creëren van nieuwe dingen kan je
volgens hoogleraar psychologie Kaufman, die veel onderzoek doet naar creativiteit,
beschermen tegen het gevoel opgesloten te zitten. De Turkse schrijver en journalist
Ahmet Altan bewijst dat met zijn boek Ik zal de wereld nooit meer zien. Hij zit een lange
gevangenisstraf uit, omdat hij zou hebben meegewerkt aan een couppoging tegen de
Turkse regering in 2016. Schrijven is zijn redding. Hij kan daar helemaal in opgaan en
alles om hem heen vergeten. Dat geeft vrijheid. Hij zegt dat op die manier niemand hem
gevangen kan houden: “Ik ben een schrijver. Als je me opsluit, zal ik de wereld over
reizen op de vleugels van mijn onbegrensde geest”.

Een ander mooi voorbeeld is het gevangenschap van Nelson Mandela en de sterke wil die
hij had en die hem de kracht gaf om ook vanuit die situatie bezig te blijven Afrika een
stukje mooier te maken. Ook hij koos ervoor zich niet te laten frustreren, maar bleef
constructief en zocht naar een weg om alsnog aan zijn droom te kunnen bouwen.

Stel je komt iemand voor het eerst tegen. Hoe stel jij je voor? Vaak komt na de eerste
uitwisseling van namen de vraag: “En wat doe je?”.

Ik werk dus ik ben? Het is in ieder geval duidelijk dat we steeds meer identiteit zijn gaan
ontlenen aan het werk dat we doen. Vroeger was sociale context veel belangrijker. En die
kreeg je cadeau. Tegenwoordig, in de maakbaarheidsamenleving, hebben we
gevoelsmatig meer invloed op onze identiteit en ontlenen we die aan wat we teweeg
brengen. Het valt of staat dus met wat je doet en hoe succesvol dat is.

Nu we vooral thuiswerken blijkt het lastiger het stuk identiteit wat we aan werk ontlenen
te waarborgen. De afstand bemoeilijkt het om contact te maken met het gevoel van
toegevoegde waarde te zijn. Daarbij blijkt dat wat we doen in veel gevallen niet als vitale
functie gezien te worden, wat relativerend werkt. Dat zet aan tot reflecteren: wat is er
nog meer? We denken meer na over de zin van het leven, over wat er echt toe doet en
herijken onze normen en waarden.

Al met al zorgt  bovenstaande ervoor dat we een gevoel van leegte kunnen ervaren. We
zijn een stuk van onze identiteit kwijt of kunnen daar niet meer helemaal bij.
Maar wat is dat nu eigenlijk identiteit? Kort gezegd is het wie je bent en hoe je daar
uitdrukking aan geeft. Het is het stabiele, onveranderlijke en steeds aanwezige deel van
jou in wisselende omstandigheden.

Wat hoort er onmiskenbaar bij jou?

Het gaat om dat wat jij in jezelf herkent dat anderen ook in jou herkennen. Interessant is
ook om je af te vragen welke rol(len) die jij vervult de grootste stempel drukken op jouw
identiteit. Ik ben benieuwd tot welke inzichten jij komt als je nadenkt over wie je bent en
wat belangrijk voor jou is.

Ken je dat: van die gevoelens die om de hoek komen kijken waar je helemaal niet op zit
te wachten? Zeker niet op dat moment denk je, want je hebt waarschijnlijk geen idee
wanneer het je dan wel uitkomt. Liever zie je ze helemaal niet meer terug.

Gelukkig zijn is de norm geworden. We zijn helemaal gaan geloven in de maakbaarheid
van het leven. Het liefst zijn we 100% in control. En wat doe je dan met emoties die de
boel verstoren? Die zien we dus het liefst zo snel mogelijk weer verdwijnen en daar
hebben we allemaal onze manieren voor ontwikkeld.

We zijn heel goed geworden in onszelf afleiden. Bij ongemak zoeken we naar
amusement, gaan we consumeren, harder werken, extremer sporten, kruipen we in een
schermpje zodat we ons kunnen richten op dat wat zich buiten ons afspeelt en ons niet
bezig hoeven te houden met wat er van binnen is. We sluiten ons er op onze eigen
manier voor af, waarmee we overigens ook de positieve emoties afvlakken. Eens even
goed gaan zitten voor wat er speelt? No way, daar wordt het toch alleen maar erger van?
En dat terwijl het wegdrukken ervan, werkt als een bal die je met man en macht onder
water probeert te houden. Het kost je veel energie, continu, en vroeg of laat plopt die bal
plotseling omhoog. Compleet ongecontroleerd vliegt het je om de oren.

Hanteerbare emoties zijn van onschatbare waarde voor het richten van je leven. Ze
geven je heel veel informatie. Als je ze bewust ervaart, als een vogelaar in zo’n hut die
van een afstandje bekijkt wat er in het veld rond dartelt, kun je zien wat je nu echt
bezighoudt. Die informatie helpt je om bewust keuzes te maken en je acties te richten in
een voor jou zinvolle richting. En weet je, daarmee komt er ook weer meer ruimte en
aandacht voor andere dingen.

Emoties zijn onvermijdelijk, ze komen en gaan als wolken die overdrijven of de golven in
de zee. De kunst is ze uit te houden zolang ze duren.

Niet iedereen neemt het even nauw met de aanvangstijd van een vergadering of andere
afspraak. Soms laten we anderen relatief gemakkelijk, zo lijkt het, een paar minuten
(soms wat langer) op ons wachten. Het zijn waarschijnlijk vooral de perfectionisten onder
ons die zich daar groen en geel aan ergeren. Een perfectionist is iemand die het niet
graag verkeerd doet, rechtlijnig is en belang hecht aan afspraken, normen, waarden en
eerlijkheid. 

Er zit een beetje perfectionist in veel van ons. Mensen die in hun kinderjaren een situatie
hebben ervaren waarin ze zich vaak niet goed genoeg voelden, hebben meestal een
sterker perfectionisme ontwikkeld. Ergens vol voor gaan gaf ze als een kind een gevoel
van controle en het resultaat een gevoel van goedkeuring. Een kind wil het niet fout
doen, omdat het nog geen onderscheid kan maken tussen een fout maken en fout zijn. 

Waar het perfectionisme in de jeugd dus iets positiefs bracht, kan het je later flink in de
weg gaan zitten. Zo kan het maken dat je ergens maar niet aan begint, het opleveren
van werk maar uitstelt, kansen mist omdat je te veel tijd besteedt aan het perfectioneren
van iets anders en tot slot dat je stress ervaart. 

Wanneer ervaar jij dit in jezelf? Heb je beeld bij wat er op dat moment opspeelt
waardoor je dit ervaart?

Wat helpt jou hierin?

Ik weet nog dat ik zelf net als trainer begon bij een trainingsbureau. Ik was jong en
onervaren en voelde een grote verantwoordelijkheid. Het effect was dat ik elke avond
voorafgaand aan een training me tot diep in de nacht zat voor te bereiden. Ik vertrouwde
nog onvoldoende op mijn kwaliteiten. Ik zag toen niet dat als ik er niet klaar voor was
geweest, de directeur me echt nog niet de boer op had gestuurd!

In het nu helpt het mij om door te vragen en zo helder te krijgen hoe het eindproduct dat
van mij verwacht wordt er precies uit moet zien. Dan kun je iets opleveren dat goed is
naar de maatstaf van de klant in plaats van de soms veel te hoge lat te hanteren die je
zelf in je hoofd hebt vastgezet. Soms dwing ik mezelf ertoe iets te verzenden met een
gevoel van ‘fingers crossed’, omdat het maar net goed genoeg voelt. En dat gaat
eigenlijk nooit mis. Een opeenstapeling van dit soort succeservaringen, verkregen met
een beetje lef, maakt dat het steeds wat makkelijker wordt.